За 15 гадоў да Люблінскай уніі, у 1554 годзе ў Франкфурце-на-Майне ў Крыстафа Эгена (Franc. ap. Chr. Egen.) выйшла кніга «Кароткае разважанне пра захаванне добрага здароўя» (Libellus de tuenda bona valetudine) [выява 1] філосафа Эобана Геса (Eobanus Hessus, 1488–1540) [выява 2]. Гэта зборнік медыцынска-філасофскіх трактатаў эпохі Адраджэння з каментарамі прафесара медыцыны Іаана Плакатома (Ioannes Placotomus, 1514–1577) [выява 3].
Найбольш цікавы тут малы трактат «Пра прыроду і ўласцівасці піва і мядовых напояў» (De natura et viribus cerevisiarum et mulsarum) з наступнай займальнай інфармацыяй:
Пра польскае піва
[выява 4]
Польшча перш за ўсё славіцца сваімі светлымі гатункамі піва. Іх у яе шматліка – і ўсе яны выдатныя. Гэтыя напоі цудоўна кармяць, паляпшаюць склад крыві і выдатна ўтамляюць смагу, асабліва калі смак раўнамерны і аднолькавы ад першага да апошняга глытка: такое піва літаральна абкручвае нёба.
Пра літоўскае піва
[выява 4]
Падобным чынам (гл. прыкм. пра польскае піва) чую захапляльныя водгукі пра літоўскія светлыя гатункі піва, хаця сам яшчэ не спрабаваў іх, каб даследаваць іх уласцівасці.
Пра «цяжкія» і «лёгкія» гатункі
[выява 5]
«Шчыльныя» гатункі, паколькі ўтрымліваюць больш зерня, даюць целу багатае, пажыўнае харчаванне – такія, напрыклад, датскае і гамбурцкае піва.
«Лёгкія» ж, наадварот, з-за недахопу сыравіны менш насычаюць арганізм: да іх адносяцца брунсвікскае, эмбенскае і – сярод светлых – польскія і літоўскія гатункі піва.
Зыходзячы з вышэйсказанага, мы можам меркаваць, што ў першай палове XVI стагоддзя ў адукаванае асяроддзе Германіі траплялі звесткі пра выдатную якасць светлых гатункаў піва Польшчы і Літвы – тэрыторый, якія скора стануць адзінай дзяржавай Рэччу Паспалітай.
Аднак немалаважным і вартым увагі (нават у межах майго піўнога канала) з’яўляецца наступны ўрывак з трактата [выява 6]:
…Нарэшце, па пытанні перавагі мядовага напою ўсё яшчэ застаюцца некаторыя сумневы.
Колумела, сур’ёзны аўтар і ніяк не нязначны, асуджае ліпы – дрэвы, з кветак якіх збіраюць мёд і робяць той самы выбітны «літоўскі пітны мёд».
Ён так піша ў Кнізе 9, главе 4, пра звычаі пчол:
«…ліпы, па яго словах, шкодныя больш за ўсё на свеце; паколькі калорыя, што корміць пчол, дрэнная, як жа можа атрымацца добры мёд? І як з дрэннага мёду зрабіць добрага мядовага напою?…»Тым не менш практыка паказвае, што гэта заўвага несправядлівая: гэтыя кветкі не толькі не шкодзяць пчолам, але, наадварот, цудоўна ўмацоўваюць іх і надаюць ім сілы.
Больш таго, па досведзе жыхароў Літвы, пітны мёд з ліпавага мёду не толькі вельмі распаўсюджаны і любімы, але і лічыцца лепшым сярод напояў.
Доўгая практыка – аўтарытэтнейшая за ўсе кнігі – пацвярджае, што такі напой і карысны па сваёй прыродзе, і прыемны на смак.
- – пад «Колумелай» тут маецца на ўвазе рымскі пісьменнік-аграрыст Луцый Юній Мадэрат Колумела (Lucius Junius Moderatus Columella), які жыў у I ст. н. э. Ён – аўтар шырокога трактата «De re rustica» («Пра сельскую гаспадарку») ў дванаццаці кнігах, дзе дае падрабязныя ўказанні па земляробстве, садоўніцтве, жывёлагадоўлі і пчалярстве. Менавіта ў Кнізе 9, главе 4 «De re rustica» ён разважае пра «ліпавы» мёд і мядовыя напоі.
Выснова.
Такім чынам, сярэднявечныя крыніцы сведчаць не толькі пра высокую якасць светлых гатункаў піва Польшчы і Літвы, але і пра тое, што «літоўскі пітны мёд» з ліпавага мёду карыстаўся заслужанай славай ва ўсёй Еўропе. Гэта падвойная традыцыя – піва і пітны мёд – ярка ілюструе гастранамічныя густы Рэчы Паспалітай другой паловы XVI стагоддзя.